ARTIKEL Tot welke natuur in ‘s-Hertogenbosch voelen bezoekers van het Stedelijk Museum zich het meest aangetrokken? Welke vorm van stedelijke natuur bezorgt hen een zeker geluksgevoel en wat draagt niet of nauwelijks bij aan hun welbevinden? Frank Bruggeman maakte een testopstelling waar museumbezoekers door harder of zachter in een staaf te knijpen hun waardering konden uitdrukken voor een serie Bossche natuurfoto’s. 522 bezoekers deden tussen 10 mei en 1 juni 2014 aan de test mee. De belangrijkste bevindingen van het onderzoek worden hieronder op een rijtje gezet en geïnterpreteerd.

Foto's die tegemoet komen aan romantische natuuropvatting scoren hoog

Van de 50 foto’s die aan museumbezoekers werden getoond behaalde een foto genomen in eendenkooi Maaspoort de hoogste score. Op een schaal van 0 tot 100 werd deze foto (nr. 26) door bezoekers gemiddeld gewaardeerd met een score van 71,3. De eendenkooi, grenzend aan het Burgemeester Van Zwietenpark en de Noorderplas, wordt al decennialang beheerd als natuurgebied. De foto toont een vorm van natuur waarvan uit wetenschappelijk onderzoek bekend is dat veel mensen zich daar sterk toe voelen aangetrokken: een landschap bestaande uit boom- en waterpartijen met veel variatie in de vegetatie. Zo'n landschap daagt mensen enerzijds uit tot exploreren en biedt anderzijds voldoende beschutting bij dreigend gevaar. De hoge waardering die museumbezoekers voor deze foto hadden vloeit waarschijnlijk tevens voort uit de nog altijd dominante ‘romantische’ natuuropvatting: dat van een authentieke en ongerepte wildernis. De eendenkooi oogt als een kleine wildernis weggestopt in de marge van het Van Zwietenpark. Ironisch genoeg is de natuur van de eendenkooi echter allesbehalve puur en ongerept: het is een door mensenhanden gecreëerd landschap dat onderhevig is aan intensief beheer: wilgen en essen worden geknot, brandnetels en vlier worden uitgestoken, paden en oeverbeschoeiingen zorgen ervoor dat de eendenkooi geen zompig en ontoegankelijk moerasgebiedje wordt. Welbeschouwd is de eendenkooi bovenal een cultuurhistorisch monument, dat inzichtelijk maakt hoe er vroeger op eenden werd gejaagd.

Andere natuurfoto's die door museumbezoekers hoog werden gewaardeerd - en waarvoor zij dus hard in de staaf knepen - betroffen foto’s van het Bossche Broek (nr. 12) en de Maasuiterwaarden (nr. 47). Deze foto's uit de top 5 behaalden scores van respectievelijk 60,9 en 60,4. Het open graslandschap van het Bossche Broek en de Maasuiterwaarden daagt minder uit tot exploreren en biedt minder beschutting. Toch is de natuurbeleving hoog. Bossche Broek en Maasuiterwaarden voldoen kennelijk aan de norm van wat een oer-Hollands landschap is: uitgestrekt laagland waar zich meanderende rivieren doorheen ploegen.

Stenigheid doet sterk afbreuk aan natuurbeleving

De laagste gemiddelde score – 32,1 op een schaal van 0 tot 100 – was die voor een foto van enkele voortuintjes in de wijk Groote Wielen. Deze tuintjes bestaan grotendeels uit grind en tegels (nr. 39). Ook de foto van een nogal stenig woonerf in de wijk Maaspoort (nr. 27) kon maar zeer weinig museumbezoekers bekoren. In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat pas van enige natuurbeleving sprake is, als het aanwezige ‘groen’ een uitbundig voorkomen heeft en niet al te opzichtig door mensenhanden is ingetoomd of aan banden gelegd. Op foto’s van plantenbakken, tuinen en plantsoenen waar het groen gelegenheid krijgt tot volle wasdom te komen, reageerden museumbezoekers duidelijk veel instemmender dan op foto’s van plantenbakken en tuinen die slechts ruimte bieden aan een enkel struikje of een handvol perkplantjes.

Wisselende waardering

Naast foto's van stedelijke natuur die duidelijk hoog of duidelijk laag scoorden, bleek er ook een groep foto's te zijn waarvoor de publiekswaardering zeer uiteenliep. Deze foto's brachten voornamelijk stedelijke natuur in beeld waaraan doorgaans gemakkelijk voorbij gekeken wordt. Het betrof onder andere een foto van muurleeuwenbek (Cymbalaria muralis) groeiend op de Zuidwal (nr. 28). Kennelijk moet natuur groots en meeslepend zijn en is de aandacht voor het kleine lang niet aan iedereen gegeven. Ook een foto van een met Sedumsoorten begroeid fietsendak op het Leonardo da Vinciplein (nr. 7) riep zeer wisselende reacties op. Wat door een deel van de museumbezoekers gepercipieerd werd als een natuurlijk dak werd door een ander deel genadeloos afgeserveerd als ‘onnatuurlijk’, want duidelijk door mensenhanden gecreëerd. Zo ook de foto van een waterbergingsplantsoen in de wijk Groote Wielen (nr. 40). Sommige museumbezoekers bleken zo’n drassig plantsoen klaarblijkelijk mooi of boeiend te vinden, anderen gruwden er juist van.

Fotoshopnatuur

In de fotoserie was ook een afbeelding ‘verstopt’ van een rolluik met een decoratieve bloemenprint in de Tolbrugstraat (winkelcentrum Arena). Vooraf was de verwachting uitgesproken dat deze foto (nr. 41) door verreweg de meeste museumbezoekers laag tot zeer laag gewaardeerd zou worden. Duidelijk was immers dat het geen foto van ‘echte natuur’ betrof. Verrassend genoeg belandde de foto van het bloemetjesrolluik echter in de categorie waarvoor een wisselende publiekswaardering bestond. De (voorzichtige) conclusie die daaruit kan worden getrokken is dat ook ‘fotoshopnatuur’ in het stedelijk landschap behoorlijk wat mensen ‘gelukkig’ maakt.

Peter Zwaal