VERSLAG

'Wie is er hier héél erg gelukkig?', vroeg presentatrice Andrea van Pol aan het publiek dat voor de talkshow 'Zo doen wij dat hier' was gekomen. Slechts één hand ging de lucht in. Op de vraag wie er wel eens vrijwilligerswerk doet kwamen meer handen omhoog: zeker 70%. Tijdens deze druk bezochte avond stond de fascinatie van het kunstenaarsduo Sjaak Langenberg & Rosé de Beer voor gewoontegedrag in de ouderenzorg centraal. Over hoe gewoonten en het mantra “Zo doen we dat hier” het geluk soms in de weg kunnen staan.

Cabaretier Vincent Bijlo opende de avond met een speciaal op het thema geschreven lied over de participatiemaatschappij. Bijlo is sterk betrokken bij de thematiek. In 2014 was hij te gast op een conferentie over de toekomst van vrijwilligerswerk, georganiseerd door Vrijwilligersuitzendbureau ViiA en opende hij de Nationale Week van Zorg en Welzijn en de Participatiemarkt van de Vrijwilligerscentrale Amsterdam. Zijn blindheid en toenemende doofheid beletten hem niet om de wereld met grenzeloos optimisme en een open blik tegemoet te treden. "Vrijwilligerswerk is leuk!" zingt Bijlo luid.  En de participatiemaatschappij is er voor iedereen. Of niet? De clou van het lied komt later op de avond als Vincent op zijn ukelele tokkelt dat hij zelf niet serieus wordt genomen als hij zich aanmeldt als vrijwilliger. "Maar als Wij 'wij en zij' zijn dan wordt het toch nooit iets met die participatiemaatschappij? ".

Organisatiefilosoof Mieke Moor kwam daar later op terug. De institutionalisering van vrijwilligerswerk is ook de reden dat organisaties (o.a. in de zorg) zich zo weinig flexibel opstellen. Ook zij ziet een tweedeling, maar dan tussen betaald werk en vrijwilligerswerk. Is er ook onvrijwilligerswerk? En wat betekent deze tweedeling? Moor houdt zich bezig met de vraag hoe (de organisatie van) werk menselijker kan worden gemaakt: “In de ordeningsdrang blijft vaak weinig ruimte over voor het besef dat ‘waar het werkelijk om draait’ niet te regelen is. In het nuttigheidsdenken wordt veel waardevols uitgesloten. In de gezondheidszorg is het ‘geweld’ van die regelzucht voelbaar,” aldus Moor. Ze heeft deze thematiek uitvoerig onderzocht in het boek Tussen de regels. Een esthetische beschouwing over geweld van organisatie, waarop ze in 2012 promoveerde. Op de vraag of Moor ook een persoonlijk voorbeeld heeft noemt ze haar vader die voor haar moeder zorgt. "Laatst zei mijn vader tegen me dat hij een mantelzorger is. Ik schrok daar van. Alsof dat iets anders is dan gewoon zorgen voor je vrouw. In voor- en tegenspoed. Tot de dood ons scheidt. Maar door de introductie van dit soort begrippen en regelgeving problematiseren we juist de gewone zorg."

Gewoontegedrag en vrijwilligerswerk zijn onderwerpen waar kunstenaarsduo Sjaak Langenberg & Rosé de Beer al vaker mee aan de slag zijn gegaan. In een wereld die wordt beheerst door gewoonten dagen ze mensen uit weer te improviseren. Zo probeer het duo in diverse situaties speelruimte voor mensen te creëren. De zaal reageert lachend en positief als ze over het project 'Hoog bezoek' vertellen waarbij ze een geisha als vrijwilliger inzetten die de bewoners van woonzorgzentrum Zuylenstede bezoekt. Met een theeceremonie voor het raam. De Beer: "Dit project toont aan dat je ouderen serieus moet nemen door ze iets te bieden dat de verbeelding prikkelt in plaats van een rolbevestigende activiteit. Alleen al het feit dat deze activiteit niet in de activiteitenruimte plaatsvond zorgde al voor opschudding." Langenberg vult aan dat een kleine verschuiving van de context al gevolgen kan hebben voor de manier waarop mensen zich gedragen en naar zichzelf kijken. "En soms zit gewoontegedrag of een rolpatroon zo vast dat het zelfs gaat tegenwerken." Hoe deze rolpatronen op een onorthoxe wijze te doorbreken gaan Langenberg & De Beer samen met vrijwilligers en ouderenzorgorgansatie in 's-Hertogenbosch de komende periode verder uitzoeken binnen deel 2 van hun geluksonderzoek.

Een mooi voorbeeld van hoe het ook anders kan is het project Zwementie. Aan tafel komen Peter Hop van LEAS bureau voor zorgvernieuwing en twee studenten van de Haagse Hogeschool. We kijken naar een filmpje waarin we jongeren zien zwemmen met dementerende ouderen. Het gaat om het project Zwementie  waarvan Hop directeur is van de gelijknamige Stichting. "Het is opgezet als een participatieproject waarin studenten (HBO en MBO) zwemmen met dementerende ouderen. De studenten krijgen zo de gelegenheid om het gedrag van ouderen met een dementieel beeld te observeren in een volledig andere context dan de geplande onderwijssituatie. En de ouderen genieten volop." Andrea van Pol vraagt aan de studenten of ze daarvoor juist niet een diploma moeten hebben? Maar de studenten vertellen enthousiast over hoe elke situatie juist weer vraagt om een andere creatieve aanpak. En ja, ook na de studie zouden ze als vrijwilliger dit werk willen doen, als het 'echte' werk dat toelaat.

Tussen de gesprekken door geeft museumsuppoost Lotte een paar korte gitaar intermezzo's. Zij is voor deze avond ook even in een andere rol.

Datum: dinsdagavond 2 juni, 19:30 - 21:00 uur

Locatie: auditorium Stedelijk Museum 's-Hertogenbosch